اختلال و حمله پانیک

حمله پانیک یکی از ترسناک‌ترین تجربیاتی است که یک فرد می‌تواند در زندگی خود داشته باشد. این حمله، طوفان ناگهانی و شدیدی از ترس و وحشت است که بدون هشدار قبلی رخ می‌دهد و فرد را کاملاً فلج می‌کند. بسیاری از افراد در اولین تجربه، تصور می‌کنند دچار حمله قلبی شده‌اند یا در حال مرگ هستند و به اورژانس مراجعه می‌کنند. در حالی که یک حمله پانیک به خودی خود خطرناک نیست، اما تکرار آن و ترس مداوم از وقوع حمله بعدی، می‌تواند به “اختلال پنیک” منجر شود که کیفیت زندگی را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.

حمله پانیک چیست؟

اختلال پانیک (PD) و یا حمله عصبی (حمله پانیک Panic attack) نیز از شرایط روانی شایع در جامعه است که با حملات پانیک همراه است. در این وضعیت شخص مبتلا به PD دچار حملات ناگهانی پانیک و ترس شدید از دست دادن کنترل و نگرانی ناشی از رخ دادن حملات بعدی رو به رو می شود.

این اختلال تاثیرات قابل توجهی بر سلامت عمومی افراد از جمله کیفیت زندگی و ناتوانی در زندگی شخصی و کاری دارد.

حمله پانیک (Panic Attack) یک دوره ناگهانی از ترس یا ناراحتی شدید است که در عرض چند دقیقه به اوج خود می‌رسد و با علائم جسمی و شناختی قدرتمندی همراه است. ویژگی‌های کلیدی آن عبارتند از:

• شروع ناگهانی: معمولاً بدون هیچ محرک آشکاری شروع می‌شود.
• شدت بالا: احساسات به سرعت به اوج می‌رسند (معمولاً در ۱۰ دقیقه).
• کوتاه بودن: اکثر حملات بین ۵ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد، اگرچه احساس اضطراب و خستگی پس از آن ممکن است باقی بماند.

تفاوت حمله پانیک و اختلال پنیک

مهم است که بین این دو تفاوت قائل شویم. حمله پانیک یک رویداد منفرد است که بسیاری از افراد ممکن است یک یا دو بار در زندگی خود تجربه کنند. اما اختلال پنیک (Panic Disorder) زمانی تشخیص داده می‌شود که فرد:

1. حملات پانیک غیرمنتظره و مکرری را تجربه کند.
2. به مدت حداقل یک ماه، نگرانی مداوم در مورد وقوع حملات بعدی یا عواقب آن‌ها (مانند از دست دادن کنترل یا “دیوانه شدن”) داشته باشد.
3. رفتار خود را به شکل قابل توجهی برای اجتناب از موقعیت‌هایی که ممکن است باعث حمله شوند، تغییر دهد (رفتار اجتنابی).

علت اختلال پنیک چیست؟

علت دقیق اختلال پنیک هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما تحقیقات نشان می‌دهد که ترکیبی از عوامل در ایجاد آن نقش دارند:

• ژنتیک و سابقه خانوادگی: اگر یکی از بستگان درجه اول شما به این اختلال مبتلا باشد، احتمال ابتلای شما نیز بیشتر است.
• عوامل بیولوژیک: عدم تعادل در مواد شیمیایی مغز (انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و نوراپی‌نفرین) می‌تواند در این امر دخیل باشد. همچنین، سیستم “جنگ یا گریز” در این افراد بیش از حد حساس است و به اشتباه در موقعیت‌های غیرخطرناک فعال می‌شود.
• استرس‌های شدید و تجارب آسیب‌زا: وقایع استرس‌زای بزرگ مانند از دست دادن عزیزان، طلاق، یا تجربه تروما می‌تواند محرکی برای شروع اولین حمله باشد.
• ویژگی‌های شخصیتی: افرادی که به طور طبیعی مستعد احساسات منفی هستند یا حساسیت بالایی به اضطراب دارند، بیشتر در معرض خطر هستند.
• شرایط پزشکی دیگر: گاهی اوقات، علائم پانیک می‌تواند ناشی از مشکلات پزشکی مانند پرکاری تیروئید، مشکلات قلبی یا افت قند خون باشد. به همین دلیل، بررسی پزشکی اولیه ضروری است.

علائم حملات پانیک

بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، برای تشخیص حمله پانیک، فرد باید یک دوره ترس شدید را تجربه کند که با حداقل ۴ مورد از علائم زیر همراه باشد:

علائم جسمی:

1. تپش قلب شدید یا افزایش ضربان قلب
2. تعریق
3. لرزش یا رعشه
4. احساس تنگی نفس یا خفگی
5. احساس درد یا ناراحتی در قفسه سینه
6. تهوع یا ناراحتی شکمی
7. احساس سرگیجه، سبکی سر یا غش
8. احساس سرما یا گرگرفتگی
9. بی‌حسی یا احساس سوزن‌سوزن شدن (پارستزی)

علائم شناختی و روانی:
۱۰. احساس غیرواقعی بودن (مسخ واقعیت) یا احساس جدایی از خود (مسخ شخصیت)
۱۱. ترس از دست دادن کنترل یا “دیوانه شدن”
۱۲. ترس از مردن

این حملات ممکن است با نگرانی مداوم درباره حملات پانیک اضافی یا پیامدهای آن همراه شوند و در بعضی موارد می تواند به رفتارهای ناسازگار منجر شود.

انواع حمله پانیک در نوجوانان، کودکان و بزرگسالان

اگرچه علائم اصلی حمله پانیک در تمام سنین مشابه است، اما نحوه بروز، درک و تفسیر آن می‌تواند متفاوت باشد.

• بزرگسالان: در بزرگسالان، حملات به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
  • حمله پانیک غیرمنتظره : بدون هیچ دلیل یا محرک مشخصی رخ می‌دهد. این نوع، مشخصه اصلی اختلال پنیک است.
  • حمله پانیک منتظره : در پاسخ به یک محرک یا موقعیت ترسناک خاص (مانند ترس از پرواز یا سخنرانی در جمع) رخ می‌دهد.
• نوجوانان: نوجوانان ممکن است به دلیل ترس از قضاوت همسالان، حملات خود را پنهان کنند. ترس از “دیوانه به نظر رسیدن” در جمع برای آن‌ها بسیار پررنگ است. این حملات می‌تواند منجر به افت تحصیلی، انزوای اجتماعی یا حتی سوءمصرف مواد برای “کنترل” اضطراب شود.
• کودکان: کودکان خردسال اغلب نمی‌توانند احساسات خود را به درستی بیان کنند. حمله پانیک در آن‌ها ممکن است به شکل گریه‌های شدید، بی‌قراری، چسبیدن به والدین، دل‌درد یا شکایت از احساس “بدی” در بدنشان بروز کند. آن‌ها ممکن است نتوانند ترس از مرگ یا از دست دادن کنترل را به صورت کلامی بیان کنند.

زنان نسبت به مردان بیشتر در معرض خطر ابتلا به اختلالات اضطرابی و pd هستند. این تفاوت به نظر می رسد به دلیل نوسانات هورمونی ، تجربیات گذشته و مکانیزم های بیولوژیکی می باشد . این وضعیت معمولا  در نوجوانی و اوایل بزرگسالی به اوج خود می رسد و در کودکان زیر ۱۴سال کمتر دیده می شود.

حمله پانیک یک بیماری چند عاملی است که تحت تاثیر عوامل ژنتیکی و محیطی قرار می گیرد.

درمان این وضعیت شامل مداخلات روان شناختی و دارویی است .

بیماران مبتلا به این وضعیت در معرض خطر بیشتری برای اعتیاد به الکل و سوء مصرف مواده قرار دارند.  همچنین این وضعیت می تواند منجر به ناتوانی شغلی، اجتماعی و جسمی شود.

حملات پانیک در ساید اختلالات اضطرابی مانند اختلال وسواس فکری، هراس و اختلال اضطراب اجتماعی نیز  رخ می دهد.

تشخیص حمله پانیک

تشخیص اختلال پنیک یک فرآیند چند مرحله‌ای است:

استفاده از معیارهای تشخیصی: تشخیص نهایی بر اساس معیارهای مشخص شده در DSM-5 برای اختلال پنیک صورت می‌گیرد.

معاینه کامل پزشکی: اولین قدم، مراجعه به پزشک برای رد کردن هرگونه علت فیزیکی (مانند مشکلات قلبی، تیروئیدی یا تنفسی) است.

مصاحبه بالینی دقیق: متخصص سلامت روان (روانپزشک یا روانشناس) شرح حال کاملی از علائم، فراوانی، شدت و تأثیر حملات بر زندگی شما می‌گیرد.

درمان حملات پانیک

خبر خوب این است که اختلال پنیک یک بیماری بسیار قابل درمان است. مؤثرترین رویکردها ترکیبی از روان‌درمانی و دارودرمانی است.

روان‌درمانی پانیک

• درمان شناختی-رفتاری (CBT): این روش به عنوان “استاندارد طلایی” درمان پانیک شناخته می‌شود. CBT به شما کمک می‌کند:
  1. شناسایی و اصلاح افکار فاجعه‌آمیز: یاد می‌گیرید که تفسیرهای نادرست از علائم جسمی خود (مثلاً “تپش قلب یعنی حمله قلبی”) را به چالش بکشید و آن‌ها را با افکار واقع‌بینانه‌تر جایگزین کنید.
  2. مواجهه‌درمانی (به تدریج و در یک محیط امن، با موقعیت‌ها یا احساسات جسمی که از آن‌ها می‌ترسید، روبرو می‌شوید. این کار به مغز شما می‌آموزد که این موقعیت‌ها خطرناک نیستند و پاسخ ترس به تدریج کاهش می‌یابد.

دارودرمانی پنیک

• داروهای ضدافسردگی (SSRIs و SNRIs): این داروها خط اول درمان دارویی هستند. داروهایی مانند سرترالین، فلوکستین و ونلافاکسین با تنظیم سطح سروتونین در مغز، به کاهش فراوانی و شدت حملات کمک می‌کنند. تأثیر آن‌ها معمولاً پس از چند هفته آغاز می‌شود.
• بنزودیازپین‌ها: داروهایی مانند آلپرازولام و کلونازپام می‌توانند به سرعت علائم یک حمله حاد را تسکین دهند. با این حال، به دلیل خطر وابستگی و اعتیاد، معمولاً فقط برای مدت کوتاه یا در موارد ضروری تجویز می‌شوند و راه‌حل بلندمدت نیستند.

درمان شناختی – رفتاری  70 تا ۹۰ در صد در درمان موفق بوده است. البته انتخاب درمان مناسب باید با توجه به نیازها و  شرایط هر  فرد به صورت فردی انجام شود.

تمرینات بدنی منظم یکدرمان بالقوه ، کم هزینه و کم خطر  برای اختلالات اضطرابی است.

بررسی ها نشان داده شده که انجام ورزش و تمرینات مدیتیشن به طور قابل توجهی می تواند منجر به کاهش اضطراب و افسردگی شود. نتایج نشان می دهد که این تاثیر به جنس و نوع ورزش بستگی دارد.به طوریکه در زنان و ورزش هوازی، این ارتباط قوی تر است.

در مطالعاتی که به بروی زنان مبتلا به کم کاری تیروئید انجام شده است، نشان داده شده است که ورزش هوازی به طور موثری می تواند بهبود میزان افسردگی، اضطراب و استرس  را در این زنان ایجاد کند.

استفاده از روشهای مدیریت استرس مانند ممارست روزانه، تمرین بدنی منظم و روش های آرامش بخش مانند تنفس عمیق و مدیتیشن می تواند به کنترل حملات پانیک کمک کند.

موزان ازنمونه ایاز ورزش های هوازی شامل : شنا، دوچرخه سواری، حرکات ریتمیک، دویدن در مسافت طولانی و پیاده روی است.

این ورزش ها علاوه بر در گیر کردن جسم به دلیل هماهنگ کردن حرکات با ضرب موسیقی،  ذهن افراد را نیز در گیر می کنند.

 ایروبیک یک برنامه ورزشی است که به سلامت، قدرت و زیبایی زنان کمک میکند و تحقیقات نشان داده است که شرکت زنان در ایروبیک دسته جمعی نه تنها میتواند خلق و خوی مثبت وحوش بینانه را حفظ کند و خلق  و خود را بهبود بخشد، بلکه با افسردگی و اضطراب نیز مقابله می کند.

باتوجه به نقش زنان در خانواده و جامعه، سلامت روان آنها تاثیر بسزایی بر دیگر افراد دارد.

 اگر زنان سلامت روانی مطلوب تری داشته باشند، قادر خواهند بود بهترین نسخه خود را به عنوان مادران، همسران ودختران نشان دهند و نقش هایشان را به بهترین شکل اجرا کنند و در جامعه به طور فعال تری شرکت کنند و در فرهنگ و تمدن جامعه خود تاثیر بگذارند.

حملات پانیک در خواب

این حملات فرد را از خواب بیدار می‌کنند و بسیار وحشتناک هستند، زیرا فرد در حالت گیجی و بدون آمادگی قبلی با موجی از ترس روبرو می‌شود. این حملات ناشی از کابوس نیستند، بلکه در مراحل خاصی از خواب (معمولاً در مرحله غیر REM) رخ می‌دهند. علل و درمان آن‌ها مشابه حملات روزانه است و رویکردهای درمانی ذکر شده برای این نوع حملات نیز مؤثر هستند.

زمان مراجعه به متخصص سلامت روان برای درمان اختلالات پانیک

اگر هر یک از شرایط زیر را تجربه می‌کنید، زمان آن رسیده که از یک متخصص کمک بگیرید:

• حملات پانیک شما مکرر هستند.
• به طور مداوم نگران وقوع حمله بعدی هستید.
• شروع به اجتناب از مکان‌ها یا موقعیت‌هایی کرده‌اید که می‌ترسید در آنجا دچار حمله شوید (مانند رانندگی، خرید یا حضور در مکان‌های شلوغ).
• حملات، عملکرد شما را در محل کار، تحصیل یا روابط شخصی مختل کرده‌اند.
• پس از مراجعه به پزشک، علل جسمی برای علائم شما رد شده است.

حمله پانیک یک هشدار دروغین از سوی سیستم عصبی شماست، نه یک خطر واقعی. اگرچه این تجربه می‌تواند به شدت ناتوان‌کننده باشد، اما به یاد داشته باشید که شما تنها نیستید و درمان‌های بسیار مؤثری برای آن وجود دارد. با کمک گرفتن از متخصص، یادگیری تکنیک‌های مدیریت اضطراب و تعهد به فرآیند درمان، می‌توانید کنترل زندگی خود را دوباره به دست آورید و از اسارت ترس رها شوید.